ถอดความเพลงในซีดี “ความทรงจำ ประสาท ทองอร่าม”

“อานันท์ นาคคง” ถอดความซีดี “ความทรงจำ ประสาท ทองอร่าม” ที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพ “ครูมืด” ประสาท ทองอร่าม ณ วัดบางรักใหญ่ จ.นนทบุรี วันอาทิตย์ที่ 13 พฤศจิกายน 2565

1) นาฏศิลป์ 2504 (04.45 นาที)

        ครูมืดเริ่มต้นการศึกษาที่วิทยาลัยนาฏศิลปเมื่อ พ.ศ. 2504 ในสาขาดุริยางค์ไทย ต่อมาได้รับการคัดเลือกเป็นนักเรียนในพระอุปถัมภ์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลทิฆัมพร เมื่อจบการศึกษาแล้ว ครูมืดเข้ารับราชการในสำนักการสังคีต กรมศิลปากร

        บทเพลง จังหวะรำวง นาฏศิลป์ 2504 ย้อนอดีตความทรงจำในวัยเด็กอันน่าประทับใจในสถาบันการศึกษาโบสถ์วัดพระแก้ววังหน้า (วัดบวรสถานสุทธาวาส) พระพิฆเนศอันเป็นที่เคารพบูชา แถมท้ายด้วยการเล่าเรื่องชีวิตเฮฮาสนุกสนานของศิษย์นาฏศิลป

2) แหล่ชูชกคะฉันโต (02.09 นาที)

        บทแหล่ชูชก จากเรื่องเวสสันดรชาดก ครูมืดได้ร่ำเรียนบทนี้เมื่อ พ.ศ. 2504 ขึ้นต้นด้วย(คะ)คัจฉันโต บรรยายการเดินทางของตัวละครชูชก

3) เสภาเณรแก้ว (02.25 นาที)

        ขับเสภาแนวตลก เณรแก้วตื่นบิณฑบาต กลับวัดฉันจังหัน เมื่อฉันเสร็จก็หลับ ตื่นขึ้นมาถึงเวลาฉันเพล แล้วหลับต่อ ตื่นขึ้นบิณฑบาตอีกครั้ง วนไปวนมา สามวันสามคืน

4) ลิเกเรื่องพระจันทโครพ (11.00 นาที)

        ประสบการณ์แรกของครูมืดในการแสดงลิเกในฐานะศิลปินรุ่นเยาว์ในโครงการของครูเสรี หวังในธรรม ณ สังคีตศาลา เมื่อ พ.ศ. 2504

        ลำดับความในลิเก (อันที่จริงมีบทเจรจาตลกคั่นในแต่ละช่วงเพลง)

        ร้องออกแขก ปี่พาทย์รับ เพลงเสมอ-รัว;

        ร้องมาลัยทอง เปิดตัวพระจันทโครพ เรียนจบ ลาพระอาจารย์กลับเมือง;

        ร้องราชนิเกริง ได้ผอบจากพระอาจารย์ สั่งไม่ให้เปิดหากยังไม่ถึงเมือง แต่ก็ใจร้อน อยากรู้อยากเห็น;

        ด้วยกรรมเก่า จึงละเมิดคำสั่ง เปิดผอบ เพลงรัว;

        ร้องราชนิเกริง บทนางโมรา;

        ร้องมาลัยทอง บทโจรป่า พบเห็นพระจันทโครพและนางโมราในป่า อยากได้นาง;

        ร้องราชนิเกริง นางโมรามีจิตปฏิพัทธ์โจรป่า;

        ร้องราชนิเกริง โมราได้ฟังพระจันทโครพร้องหาพระขรรค์ขณะสู้โจร เกิดความลังเลไม่รู้จะช่วยใคร;  

        เพลงรัว เพลงโอด;

        เพลงด้นสองไม้ พระจันทโครพแค้นเคือง ต่อว่านางโมรา แล้วขาดใจตาย;

        เพลงรัวปิดท้าย

5) พรานบุญฉุดนางมโนห์รา (01.06 นาที)

        ร้องแนวโนราประกอบเสียงปี่-โทนทับ พรานบุญฉุดนางมโนห์ราและข่มเหงทำร้ายไประหว่างทาง

6) แหล่ชูชกชมนกชมไม้ มหาเวสสันดรชาดก (08.14 นาที)

        แหล่ประกอบวงปี่พาทย์ไม้นวม ครูมืดทำเสียงผู้เฒ่าชรา เล่าเรื่องกำเนิดชูชกแล้วออกแหล่ทำนองชูชกเดินกระย่องกระแย่งออกจากบ้านไปตามทาง ชมนกชมไม้ในป่าด้วยสำนวนกวีเฮฮา ปี่พาทย์รับเพลงคางคกปากสระ

7) ฤาษีสอนสุดสาคร (03.09 นาที)

        จากละครพระอภัยมณี พระเจ้าตาช่วยชีวิตสุดสาครที่โดนชีเปลือยลวงผลักตกเหว แล้วเทศนาสั่งสอนด้วยสำนวนกลบทที่แตกกระทู้ออกไปจากกลอนครูสุนทรภู่ที่รู้จักกันดี ใช้ทำนองด้นเพลงสองไม้ในการขับร้อง มุขการแสดงพระเจ้าตาร่ำเรียนมาจากครูเสรี หวังในธรรม

8) ชุดป่องเป๋อ (03.10 นาที)

        จากเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอน พลายบัวได้ม้านิลบุกถิ่นพลายยง ปี่พาทย์ทำเพลงเส่เหลเมาแล้วเข้าเพลงลาวเฉียง ครูมืดร้องนำ ครูผึ้งเป็นลูกคู่ เล่าเรื่องตัวละครตลกป่องเป๋อพรานป่า เดินมาถึงหน้าถ้ำเขาสระบาป พบพลายบัวกับนางแว่นแก้ว ป่องเป๋อเห็นแว่นแก้วมีรูปโฉมงดงามก็อยากได้เป็นภรรยาจึงวางแผนจะใช้ปืนยิงพลายบัวหวังสังหารให้สิ้นชีวิตแต่ลูกปืนไม่สามารถทำอันตรายใดๆ แก่พลายบัวได้ พลายบัวโกรธชักดาบเข้าไล่ฟันสองพรานป่าวิ่งหนีไปโดยไม่คิดชีวิต

        สำนวนกลอนป่องเป๋อนี้ เป็นที่นิยมในกลุ่มปี่พาทย์สิบสองภาษา นำไปร้องออกภาษาลาวด้วย

9) แอ่วน้ำตาหนุ่มลาว (01.09 นาที)

        ความเศร้าของหนุ่มลาว เอามือจับไปส่วนไหนของร่างกาย น้ำตาก็ไหลไปเสียทั้งนั้น แอบติดเรตนิดๆ

10) แอ่วเคล้าซอ (03.31 นาที)

        แอ่วเคล้าเสียงซออู้เสียงกลองฉิ่ง ใช้บทกลอนไหว้ครูตามแบบโบราณ ครูมืดร้องแอ่วบทฝ่ายชาย ครูผึ้ง ภมรรัตน์ โพธิสัตย์ ร้องแอ่วฝ่ายหญิง

        ชวนให้นึกถึงอดีตสมัยที่ครูเสรี หวังในธรรม และครูแช่มช้อย ดุริยพันธุ์ เคยร่วมขับร้องบันทึกแผ่นเสียงเอาไว้

11) พากย์เมือง พากย์พลับพลา เจรจาพุ่งหอก (10.51 นาที)

        ตัวอย่างงานคีตศิลป์ที่ครูมืดได้รับการยกย่องว่ามีความรู้เป็นเลิศ

        เริ่มด้วยการพากย์เมือง บททศกัณฐ์ มีตะโพนกลองทัดตีรับและลูกคู่ร้องเพ้ย;

        ต่อด้วยพากย์พลับพลา บทพระราม มีตะโพนกลองทัดตีรับและลูกคู่ร้องเพ้ย;

        ปิดท้ายด้วยบทเจรจา ศึกทศกัณฐ์พุ่งหอกกบิลพัสดุ์ น้ำเสียงเผยอารมณ์ความรู้สึกพญายักษ์ในสงครามอย่างเต็มอิ่มมาก

12) เทวดาเบญจพรรณ (04.01 นาที)

        บทจำอวดเก่ามีปี่พาทย์ประกอบ เริ่มบทร้องทำนองโนเน กล่าวถึงเทวดาอยู่บนสวรรค์ เกิดเหตุทิพยอาสน์ที่เคยอ่อนกลับแข็งกระด้างดังศิลาประหลาดใจ  การแสดงจะยักเยื้องเป็นร้องออกสำเนียงภาษาต่างๆ ได้แก่ ออกภาษาญวน เพลงญวนทอดแห - ออกภาษาแขก เพลงแขกสุ่ม - ออกภาษาลาว เพลงลาวจ้อยแม่นา และจบด้วยร้องลำลา