สิ้น “บรูซ แกสตัน” ตำนาน “วงฟองน้ำ”

“บรูซ แกสตัน” ศิลปินชาวอเมริกัน ผู้ร่วมก่อตั้งวงดนตรี “ฟองน้ำ” ศิลปินต่างชาติคนเดียวที่ได้รับ “รางวัลศิลปาธรกิตติคุณ” จากไปอย่างสงบ ในวัย 74 ปี

          ผู้สื่อข่าวรายงานว่า “บรูซ แกสตัน” หรือชื่อไทย “บุรุษ เกษกรรณ” ศิลปินชาวอเมริกัน ผู้มีคุณูปการต่อวงการดนตรีในการสร้างสรรค์ผลงาน “ดนตรีไทยเดิม” ผสมผสานกับดนตรีแบบตะวันตก หนึ่งในผู้ก่อตั้ง “วงดนตรีฟองน้ำ” และเป็นศิลปินต่างชาติเพียงคนเดียวที่ได้รับ “รางวัลศิลปาธรกิตติคุณ” จากกระทรวงวัฒนธรรม ได้จากไปอย่างสงบ ในเช้าวันที่ 17 ตุลาคม 2564 หลังจากเข้ารับการรักษามะเร็งตับที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ และกลับมาพักรักษาตัวต่อที่บ้านได้ประมาณ 1 สัปดาห์ โดยเบื้องต้นครอบครัวกำหนดจัดงานพิธีศพ ณ วัดธาตุทอง มีพิธีรดน้ำศพ ในวันที่ 17 ตุลาคม 2564 เวลา 16.00 น. ณ ศาลาเสถียรไทย 32

          “บรูซ แกสตัน” เกิดเมื่อ พ.ศ. 2490 ในรัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา เติบโตขึ้นมาในครอบครัวที่รักในเสียงดนตรี ได้รับการบ่มเพาะให้เล่นดนตรีตั้งแต่อายุ 3 ขวบ เมื่อเติบโตจึงมีความถนัดในเครื่องเปียโน ออร์แกน และวิชาขับร้องประสานเสียง เมื่อเข้าศึกษาในมหาวิทยาลัยเซาท์เทิร์นแคลิฟอร์เนีย บรูซ เลือกเรียนสาขาวิชาที่ถนัดคือ ทฤษฎีดนตรี การประพันธ์เพลง และปรัชญา จบปริญญาโทในปี 1969 ด้วยอายุเพียง 20 ต้นๆ ซึ่งตรงกับยุคสมัยของสงครามเวียดนามท่ามกลางความขัดแย้งทั้งต่อต้าน และเรียกร้องให้คนหนุ่มสาวชาวอเมริกันเข้าสู่สงคราม บรูซ เลือกที่จะย้ายตัวเองมาเป็นครูสอนดนตรีในประเทศไทยเพื่อช่วยเหลือผู้คนในแนวทางที่เขาถนัดและไม่ต้องทำร้ายใคร

          ในปี พ.ศ. 2514 บรูซ เป็นครูสอนดนตรีที่จังหวัดพิษณุโลก ทุ่มเทแรงกายให้กับเด็กๆ วัยประถมในโรงเรียนผดุงราษฎร์ ในยุคสมัยนั้นแม้จะเป็นโรงเรียนในความดูแลของคริสตจักรแต่ก็นับว่ายังลำบากอยู่มากในยุคแรกเริ่ม เด็กๆ วงโยธวาทิตของบรูซเรียกได้ว่าไม่มีรองเท้าใส่สำหรับการเดินพาเหรด แม้จะเหนือกว่าด้วยฝีมือแต่ก็ไม่อาจชนะรางวัลใดๆ แต่ความภูมิใจก็คือทำให้เด็กๆ ได้มีวิชาดนตรีติดตัวจากครูฝรั่งผู้ทุ่มเทให้ตลอดระยะเวลา 6 เดือน หลังจากนั้นบรูซ ย้ายไปสอนดนตรีให้กับวิทยาลัยพายัพ ในจังหวัดเชียงใหม่และได้เปิดหลักสูตรดนตรีระดับปริญญาตรี และกลายเป็นอาจารย์สอนดนตรีรุ่นแรกโดยปริยาย

          นับเป็นโชคชะตาที่น่าประหลาดเมื่อหอพักครูวิทยาลัยพายัพอยู่ติดกับป่าช้า บรูซ เคยให้สัมภาษณ์เกี่ยวกับประสบการณ์ของการได้ยินเสียงดนตรีปี่พาทย์นางหงส์ที่ได้ยินทุกวันจากงานเผาศพในป่าช้าใกล้เคียง จนกลายเป็นความสนใจและพบในภายหลังว่านักดนตรีนั้นเป็นเพียงเด็กอายุ 10 ขวบ กลายเป็นจุดเริ่มต้นของแรงบันดาลใจให้บรูซเริ่มทดลองเรียนดนตรีไทยกับชาวบ้านในละแวกและ เริ่มสนใจพุทธศาสนา แม้จะต้องกลับบ้านที่อเมริกาหลังจากสอนดนตรีอยู่สองปีก็พบว่าเสียงดนตรีไทยได้เรียกร้องให้เขาต้องกลับมาดำเนินชีวิตต่อที่ประเทศไทย

          ชีวิตหลังจากนั้น บรูซเริ่มดำดิ่งสู่เสียงดนตรีล้านนา และดนตรีของกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ กระทั่งกรมศิลปากรเปิดวิทยาลัยนาฏศิลปวิทยาเขตเชียงใหม่ทำให้บรูซได้หัดระนาดเอกกับครูสิริชัยชาญ ฟักจำรูญ และหัดปี่พาทย์รอบวงจากครูโสภณ ซื่อต่อชาติ อดีตศิษย์เอกครูหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) และช่วงเวลาสำคัญได้เกิดขึ้นเมื่อเกิดการทดลองประยุกต์ดนตรีไทยเข้ากับดนตรีสากลด้วยความสามารถดั้งเดิมในการประพันธ์เพลง บรูซเริ่มทำอุปรากรเรื่อง “ชูชก” ด้วยการพัฒนาขึ้นมาจากวรรณคดีชาดกทศชาติ ตอนพระเวสสันดร โดยใช้วิธีขับร้องประสานเสียงร่วมกับวงดนตรีปี่พาทย์ กังสดาล และการออกแบบประติมากรรมขนาดใหญ่รูปชูชกกินจนท้องแตก

          ต่อมา ชีวิตของบรูซก้าวเข้าสู่วงการดนตรีไทยอย่างเต็มตัวเมื่อพบกับ “ครูบุญยงค์ เกตุคง” นักระนาดชั้นเยี่ยมผู้แต่งเพลง “ชเวดากอง” ทำให้บรูซ เดินทางมาฝากตัวเป็นลูกศิษย์ในวงดนตรีไทยเทศบาลกรุงเทพ กลายเป็นจุดเริ่มต้นของการผสมผสานสองวัฒนธรรมดนตรี ระหว่างดนตรีแบบตะวันตกที่ใช้ระบบตัวโน๊ตในการถ่ายทอด กับการเรียนดนตรีแบบไทยที่ต้องมีครูต่อเพลงแบบตัวต่อตัว เป็นการเรียนรู้แบบประสมประสาน ประยุกต์ให้ดนตรีไทยวิวัฒนาการตัวเองในขณะที่ยังคงไว้ซึ่งเสน่ห์และความสง่างามในท่วงทำนอง

          การทุ่มเทฝึกฝนดนตรีไทยกับครูบุญยงค์ ไม่ว่าจะเพลงหน้าพาทย์พิธีกรรมเพลงประโคม เพลงหมู่ เพลงเดี่ยว โดยเฉพาะปี่พาทย์และระนาดเอก ครูบุญยงค์ ได้ฝึกฝนการเล่นเครื่องดนตรีไทยให้กับศิษย์ต่างชาติอย่างเต็มที่ ประกอบกับการศึกษาองค์ความรู้จากบรมครูทางดนตรีในประวัติศาสตร์ที่เป็นแม่แบบความรู้ในเชิงทฤษฎีดนตรีไทย คือ ครูมนตรี ตราโมท ในขณะที่บรูซก็ยังไม่ทิ้งองค์ความรู้จากครูดนตรีสมัยใหม่ของอเมริกาอย่าง ชาร์ล ไอวฟ์ (Charles Ives) ผู้นำเสียงรอบๆ ตัวผสมผสานกับบทประพันธ์ดนตรี และ จอห์น เคจ (John Cage) นักประพันธ์เพลงหัวก้าวหน้าผู้ทรงอิทธิพลกับการประพันธ์เพลงในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 นำไปสู่การผสมผสาน กลายเป็น “ดนตรีไทยร่วมสมัย” ในเวลาต่อมา

          บรูซกับครูบุญยงค์ ร่วมกันก่อตั้ง “วงฟองน้ำ” ขึ้นในราว พ.ศ. 2524 มีสมาชิกร่วมก่อตั้งคือ จิรพรรณ อังศวานนท์ ซึ่งต่อมาได้มีนักดนตรีไทยและนักดนตรีสากล ที่มีพื้นฐานทางดนตรีหลากหลายแขนงมารวมกันอยู่จำนวนมากวงฟองน้ำได้สร้างปรากฏการณ์ใหม่ให้กับวงการดนตรีไทย ด้วยการประยุกต์เรียบเรียงใหม่ให้ดนตรีไทยสามารถขึ้นแสดงงานดนตรี นำ ไปเป็นเพลงประกอบภาพยนตร์ ประกอบละคร วางโครงสร้างทางดนตรีไทยให้สามารถสร้างสรรค์ร่วมกับศิลปินระดับโลกได้ เกิดดนตรีสำเนียงใหม่ที่เริ่มคุ้นหูคนไทยและได้รับการยอมรับในวงกว้าง

          ไม่ว่าจะด้วยโครงสร้างของเพลงไทยที่ไม่ตายตัว มีการด้นสด (improvisation) ในแบบที่ดนตรีสากลปัจจุบันมี ทำให้นักดนตรีไทยสามารถพลิกแพลงให้บทเพลงเข้ากับบุคลิกลักษณะของผู้บรรเลงได้ไม่ยาก แต่อย่างไรก็ตามสำหรับ บรูซ ความเข้าใจในโครงสร้างเพลงยังเป็นขนบที่เคร่งครัดไม่ว่าจะเป็นดนตรีไทยหรือดนตรีสากล การประยุกต์จึงจำเป็นที่ต้องมีรูปแบบ เป็นขั้นเป็นตอน ที่สำคัญดนตรีไทยเกิดจากการประพันธ์ด้วยความคิดที่ลึกซึ้ง ละเอียดอ่อน จากความเข้าใจระดับปรัชญาจึงไม่แปลกนักหากบรูซจะกลายเป็นนักประพันธ์เพลงไทยอย่างเต็มตัวในเวลาต่อมา

          ปัจจุบันผ่านมาสี่สิบกว่าปีที่บรูซ คร่ำหวอดอยู่ในแวดวงดนตรี และสมรสกับ ผศ.สารภี แกสตัน อาจารย์ประจำคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มีบุตรชายคือ ธีรดล ธีโอดอร์ แกสตัน (เท็ดดี้) มือกีตาร์วงฟลัวร์ และมีลูกศิษย์ที่สำคัญอย่าง ณรงค์ฤทธิ์ ธรรมบุตร, ไกวัล กุลวัฒโนทัย, อานันท์ นาคคง, จิระเดช เสตะพันธุ, บุญรัตน์ ศิริรัตนพันธ, วาณิช โปตะวณิช, ดำริห์ บรรณวิทยกิจ ฯลฯ และเคยฝากผลงานมากมายไว้ในช่วงเวลาที่เป็นอาจารย์สอนวิชาดนตรีการละครในคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซึ่งมีผลงานเพลงประกอบละครสำคัญๆ ไว้หลายชิ้นด้วยกัน เช่น พรายน้ำ คนดีที่เสฉวน อีดีปุสจอมราชันย์ แม่ค้า สงคราม ฯลฯ ก่อนที่จะลาออกจากอาชีพอาจารย์มหาวิทยาลัย เพื่อดำเนินชีวิตเป็นศิลปินอิสระร่วมพัฒนางานดนตรีสร้างสรรค์กับวงฟองน้ำ

          บรูซเคยฝากผลงานการประพันธ์ที่สำคัญอย่างเพลง “เจ้าพระยาคอนแชร์โต” ในปี พ.ศ. 2525 ในงานฉลองกรุงเทพมหานครอายุครบ 200 ปี นำเสนอมิติของดนตรีพื้นบ้าน ดนตรีไทย ดนตรีไฟฟ้า ที่จัดวางเสียง จังหวะ ในพื้นที่และเวลาที่แตกต่างกัน ประพันธ์เพลง “อาหนู” สำหรับ Prepared Piano ระนาดทุ้ม และดนตรีไฟฟ้า แสดงในงานรำลึกจอห์น เคจ ณ เมืองนิวยอร์คในปี พ.ศ. 2525 รวมถึงการนำวงดนตรีฟองน้ำเข้าร่วมเทศกาลมหกรรมดนตรีราชสำนัก ณ กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ในปี พ.ศ. 2530 ซึ่งเป็นการเดินทางครั้งสำคัญของครูดนตรีอาวุโสของไทยไปร่วมกันนำเสนอบทบาทหน้าที่ของดนตรีไทยในระบบบอุปถัมภ์ของราชสำนักซึ่งมีผลอย่างยิ่งต่อการพัฒนาดนตรีไทยในรอบหลายร้อยปีที่ผ่านมา รวมถึงการประพันธ์เพลง “Thailand the golden Paradise” ในปี พ.ศ. 2530 เพื่อเฉลิมฉลองปีท่องเที่ยวไทย และถือเป็นเพลงหลักในการประชาสัมพันธ์ประเทศไทยทั่วโลกนับแต่นั้นมา

          นอกจากนี้ยังมีผลงานสร้างสรรค์สำคัญๆ อีกจำนวนมากที่พิสูจน์ให้เห็นว่า บรูซ แกสตัน คือนักดนตรีต่างชาติหัวใจไทยผู้มีความสามารถชั้นสูงในการผสานคุณค่าของดนตรีไทยและองค์ความรู้แบบดนตรีตะวันตก เป็นหนึ่งในเส้นทางสำคัญของการอนุรักษ์ด้วยการทำให้เติบโต พัฒนา ที่สำคัญคือการทำให้ประจักษ์ว่าความเป็นไทยสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตามยุคสมัย โดยที่ยังสามารถรักษารากเหง้าของตัวเองไว้ได้อย่างครบถ้วน ให้ท่วงทำนองของไทยบรรเลงอยู่บนเวทีระดับโลกอย่างน่าภาคภูมิใจ

          “บรูซ แกสตัน” ได้รับการยกย่องให้ได้รับ รางวัลศิลปาธรกิตติคุณ สาขาคีตศิลป์ ประจำปี พ.ศ. 2552 จากสำนักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย กระทรวงวัฒนธรรม และเป็นชาวต่างชาติเพียงคนเดียวที่ได้รับรางวัลนี้

ขอขอบคุณข้อมูลจาก
สำนักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย กระทรวงวัฒนธรรม